Golubačka tvrđava podignuta je na samom ulazu u Đerdapsku klisuru, na mestu gde Dunav najširi u svom toku prelazi u tesnac Karpatskih planina. Tvrđava je predstavljala važno srednjovekovno vojno pogranično utvrđenje, planski građeno zbog vojno-strategijskog značaja mesta. Odavde se lako mogao kontrolisati sav kopneni i vodeni put koji je povezivao istok i zapad, a strme i nepristupačne Ridanske litice, na kojima je izgrađena Tvrđava, i sama reka, bili su joj prirodna zaštita. Zbog ovakvog položaja, tokom XIV i XV veka, pogranične sile, Ugarska i Srbija, a potom i Otomanska imperija, borile su se da osvoje Golubačku tvrđavu jer su time sticali kontrolu i moć nad državnom granicom.
Prvi put u istorijskim izvorima Golubačka tvrđava se pominje 1335. godine kao utvrđenje sa ugarskom vojnom posadom. Iako je osnovana pre pomenute godine, ne zna se ko ju je i kada tačno podigao. Njeno ime na srednjovekovnim kartama ispisano je na različitim jezicima: Galambas, Galambocz, Colombazo, Columbaz, Columbarum, Taubersburg, Tawbenstein, Peristerin, Giwerdzinlik… i u svakom osnovu čini reč -golub. Misteriju imena objašnjavaju srednjovekovne legende, a jedna od najpoznatijih govori o osmanskom zapovedniku grada koji se zaljubio u lepu meštanku Golubanu. Odbijajući da uđe u njegov harem, Golubana je kažnjena tako što je okovana za stenu da bi se pokajala. Njeno odbijanje pokornosti turskom komandantu odvelo ju je u smrt. Po njoj, Tvrđava je dobila ime Golubac, a stena, koja i danas viri iz Dunava, nosi ime ”Baba-kaj” ( tur.” pokaj se”).
Tokom tridesetih godina 20. veka kroz Tvrđavu je probijen magistralni put kojim su oštećene obe kapije utvrđenja. Tek 70-ih godina istog veka utvrđenje je ušlo u sferu interesovanja naših istraživača, što je bilo podstaknuto izgradnjom hidroelektrane ,,Đerdap I”. Istraživački radovi vršeni su u više navrata, a izvedeni su i konzervatorsko restauratorski radovi pod nadzorom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Golubačka Tvrđava, kao kulturno dobro od izuzetnog značaja, pripada i Rezervatu prirode Tvrđava Golubački grad, prostoru koji predstavlja ulaz Đerdapsku klisuru i ujedno ulazni punkt u Nacionalni park Đerdap. Republika Srbija je ovaj prostor 2011. godine proglasila Turisitičkim prostorom „Tvrđava Golubački grad“ koji je, zahvaljujući Projektu „Revitalizacija Golubačke tvrđave“ finansiranom iz IPA Fondova za 2011. i 2016. godinu, infrastrukturno opremljen, dok je sama Tvrđava rekonstruisana.
Despot Stefan Lazarević (1377-1427) bio je jedan od najboljih državnika i vojskovođa svog vremena i vitez Reda zmaja. Srbija je za vreme njegove vladavine, uprkos izuzetno teškim prilikama, postala politički stabilna, ekonomski i vojno osnažena. Izdao je Zakon o rudnicima. Bio je zaštitnik umetnika, prevodilac i pesnik renesansnog kova. Ostao je upamćen po Resavskoj prepisivačkoj školi u manastiru Manasiji, po premeštanju prestonice u Beograd i po pesničkoj poslanici Slovo ljubve. Kada je Golubačka tvrđava pripala Despotovini, on ju je obnovio i proširio, a u priobalnom prostoru unutrašnjeg utvrđenja sagradio palatu.
Zaviša Crni (1379-1428) bio je čuveni poljski vitez i diplomata, koji se pridružio ugarskom kralju Žigmundu u pohodu na tvrđavu Golubac. U okviru priprema za povraćaj Golupca, Žigmund Luksemburški je na levoj obali Dunava sagradio vojnu bazu, utvrđenje Laslovar. Posle teške borbe kralj se jedva spasao, a hrabri Zaviša Crni je, ne želeći da napusti svoje vitezove i saborce, učinio juriš na tursku vojsku. Zarobljen je i, kasnije, surovo pogubljen, a njegova smrt je odjeknula u celoj srednjoj Evropi. Srbi su ga sahranili uz velike počasti, po izvorima u porti obližnje crkve. Zaviša je danas nacionalni junak Poljske.
Kodža Mahmud paša (oko 1420 – 1474) je bio sposoban osmanski vojskovođa I državnik, veliki vezir osmanskoga carstva i pesnik . Rođen je u Kruševcu ili Novom Brdu oko 1420. godine. Po ocu potiče iz grčke porodice Angel, a majka mu je bila Srpkinja. Njega su kao dečaka uhvatili osmanski krajiški konjanici dok je sa majkom bežao iz Novog Brda u Smederevo, 1427. godine. Kada ga je sultan 1458. godine uputio u Srbiju, Mahmud paša je zauzeo utvrđeni manastir Resavu, gradove Viševac i Žrnov, a najzad mu se 10. avgusta predao i tvrdi Golubac. Sledeće, 1459. godine, osvojio je celu Despotovinu. Bio je zaštitnik naučnika i pesnika i poznat je i pod nadimcima Rajski (Adni) i Sveti (Veli).
Žigmund Luksemburški (1368 — 1437) je bio kralj Ugarske, car Svetog rimskog carstva, markgrof Brandenburga, kralj Rimljana i kralj Češke. Smatran je moćnim i mudrim državnikom, harizmatičnom i visoko obrazovanom osobom. Govorio je nekoliko jezika, osnovao je viteški Red Zmaja i bio je ljubitelj viteških turnira. Zanimao se za tehnološke i vojne inovacije i strategiju. U najvećoj Žigmundovoj bici za Golubačku tvrđavu 1428. godine, okupio je najbolje vitezove Evrope, osmislio posebnu taktiku za napad i pod njene zidine dopremio najsavremenije naoružanje-puške i topove.
English
